Bêguman, ji bo nivîskarekî ya herî girîng ew e ku di serî de bi dîrok û çîroka xwe bizanibe û li gor wê binivîse.

 

Baweriya min ew e ku rêya pêşketin û serkeftina nivîskar di rêya xwenasîn û danasîna çanda jê bûyî de derbas dibe.

 

Di vê nivîsa xwe de jî ez ê behsa xebatên xwe yê li ser çanda qinûtik û pêkenokên herêma Licê ji we xwendevanên Amîda Kurd re bikim.

 

Herêma Licê di warê vê çand û hunerê de xwedî rolekî girîng û dewlemend e.

 

Di dîroka Licê de çend kesên navdar hene ku hewceyî naskirinê.

 

Yek ji van kesan Hecî Qedriyê Dehbiloyî ye. (Dehbilo gundekî li ser taxa Qerehesen a navenda Licê ye)

Hecî Qedrî di sala 1933'an de li gundê Dehbilo hate dinyayê û di sala 2015'an de li Amedê çû ser dilovaniya xwe. 

 

Hecî Qedrî debara xwe bi çerçîtiyê dikir. Hema hema li her gundê Licê digeriya û ji kirrox û mişteriyên xwe re qinûtikan digotin.

 

.....

 

Hecî Qedrî rojekî kinc û kirasên firotinê barê kerê xwe yê boz dike û diçe Goma Xicîkan. Dikeve nav gomê û deng lê dike, dibêje;

 

-Ha werin, ha werin, ha werin dorê

Qazaxan bistînin bibin lê kin li pîrê

Bila biçe avê bîne ji bîrê

Heke kalo bê ji Licê lê bihîrrê (bihîşê)

 

.....

 

Hecî Qedrî rojekî diçe gûndê Licokê, mêze dike camêrekî li bin dara mişmişê rûniştî ye. Jê re dibêje;

 

Te xwe da ye binê dara mişmiş

Zikê te dike xuşa xuş

Porê te bûye gija gij

Hecî Qedrî kerê nake degiş

 

.....

 

Hecî Qedrî rojekî diçe gundê Huseynik û barê xwe li bin darekî tûyê datîne û radixe erdê. Zarok lê dicivin ku ji xwe li kincan mêzebikin. Di nav zarokan de yekê kej ê boz heye di nav toz û gevzikê de dilîze, Hecî Qedrî jê re dibêje;

 

Bozê,

Te çi xwe kiriye nava tozê

Serê te mînaye kankila gozê

 

.....

 

Hecî Qedrî rojekî diçe gundê Pûneyn. Keç û qîzê Pûneynê lê dicivin û jê re dibêjin;

-Xalê Hecî ka dibêjin tu qinûtikên xweş dibêjî, hela were em ji te re bêjin tu dikarî li hev bînî?

Hecî Qedrî dibêje keremkin!

 

Qîz dibêjin û Hecî Qedrî dibersivîne..

 

Bîr

- Ez mîna me tîr

îkî

-Mirîşk diçe ser sergoyê ber dîkî

Ûç 

- Serê te mînê goza pûç

Dort 

-Meriv jina ciwan bîne dibe xort

Bêş 

-Li min mêze nakî ez ê cixarekêş

Alti 

- Çi bi serê min de hatiye ji destê qîza xaltî

Yedî 

-Nêçîrvan seydê dikin kedî

Sekiz

-Bes mîna mêşê bikin vize viz

 

....

 

Hecî Qedrî rojekî diçe gundê Feynter (Gundekî Hênê ye) mêze dike qefleyekî jinê Feynteriyan ji wê de tên diçin heriyê (Mûyê Pez) dişonin. Yeka ciwan jî bi wan re ye wek bûkekî zêr di qirka wê de hene.

Hecî Qedrî ji vê bûkê re dibêje; 

 

-Didanê bavê te mîna bû bêr an

Ji xêra serê mêran re tu bûyî xwediyê wan zêr an

 

Hecî Qedrî di behsa serpêhatiya şivan û xwediyê pez wisa dikirin:

 

Camêrekî sê heb bizinê xwe bi xwedîkirina sê meh şivanî dide ber yekê.

Piştî sê mehan diçe ku hesabê xwe bikin.

 

Şivan jê re dibêje;

-Bizina xişt gurî kuşt

Bizina henar guran xwar

Bizina bel a belanî jî çembil da lêvê xanî

Zarokên gundiyan mizawir bûn bi tûr û kewana pê ve danîn

Li çavê çepê xistin di çavê raste de deranîn.

Navbera gundiyan bûbû dualî 

Me goştê wê firot pê wan li hev anî

Postê wê jî me da bi kêrekî kol a kalanî

Piştre nangiranî çêbû û bi ser me de hat xela giranî

Zarok birçî bûn çûn pê pincar deranîn

Dûva wê şikandin şilfa wê tenê anîn

Me şilfê berşêda ew jî ket binê xanî

De vê carê tu derxîne heqê sê mehê şivanî

 

....

 

Hecî Qedrî gava xebroşkan digot di destpêkê de van gotinan lihevdianî;

 

Hûr anî tûr anî

Hey memed sey memed

Navderzî gohderzî

Qelb erzan goh derzan

Çol û çolistan

Berî û beristan

Sê meh çû ma sê meh zivistan

Qîza xocê silêman

Me şîv dixwarin

Paşîva me diman

Serê me kete faq û filyaketa giran

Lawê mala mistê

Bir kayê da bi kapê ker an

 

.....

 

Hecî Qedrî behsa meseloka Siloyê Firdeysî wiha dikir..

 

Serê sibê bû sar

Kûze xwe da diyar

Ket koxa mala muxtar

Mirişkan tê de kir qare qar

Hebî ji wan nehêşt

Hemûyan xwar

 

Min dest avêt tifinga enexter

Gotin çaqmaqê wê birine Goçxwar

Ez rabûm li kerê xwe siwar bûm

Çûm mala xalê xwe yê pozçangal

 

Dane ber min nanekî û çend heb xiyar

Min hê loqmeyekî jê nexwar

Yek di derî de derket got

Xalê Silê gurî kerê te xwar

 

Xalê Silê rabû derket derve..

 

Mêzekir qijikê got qijt

Yekê din jî bang kir got

-Xalê Silê gurî kerê te kuşt

 

Xalê silê çû ji gurî re got;

-Ey gurê diserî, te çima xwar vî kerî

Gurî got;

-Ey însanê fehş

Min ê xelkê xwar ga û gamêş

Min ê te xwar kerekî dehş

Ku tu mêr bûna

Te yê sîleyekî li jina xwe bixista

Jina te li lawê te bixista

Qevdî werîs birista

Bi lingê kerê te bixista

Ker nedihat mesîlê

Min dev nedikir pêsîlê

 

Serpêhatiya Hecî Qedrî û Nûriyê Qetînî..

 

Nûriyê Qetînî rojekî ji deştê diçe gundê Huseynîk, li mala Sofî Rîzayê Mele Îsa dibe mêvan.

 

Ew şev li mala Sofî Rîza qonax tê danîn û Nûrî bi xebroşk û pêkenokan dîwanê xweş dike. 

Di dîwanê de jê re behsa Hecî Qedrî jî tê kirin. Nûrî mereqa wî çêdibe û dibêje; 

-Çawa bi ser min re yekî wisa heye û ez wî nasnakim, divê ez biçîm wî bidînim.

 

Serê sibê piştî nimêja sibê, Nûrî radibe ji bo naskirina Hecî Qedrî tûrê xwe davêje pişta xwe û dikeve ser rêya Dehbilo.

 

Dema diçe di rê de li herêma Qişê rastî Hecî Qedrî tê, lê hevdû nasnakin. 

Piştî silav û merhebayê Hecî Qedrî jê dipirse, dibêje;

- Tu kî yî, ji ku tî?

Nûrî dibêje;

-Ez ji Huseynîk têm

Hecî Qedrî dibêje;

-Tu çûyî mala kî?

Nûrî dibêje;

- Ez çûm mala Sofî Rîza îşev bûm mêvan.

Hecî Qedrî dibêje; 

-Qonax çawa bûn?

Nûrî dibêje;

-Baş bûn, qelebalix bûn

Hecî Qedrî dibêje;

-We behsa çi kir?

Nûrî dibêje;

- Min ji cemaetê re xebroşkan got

Hecî Qedrî dibêje; 

-Te kîja xebroşk got?

Nûrî dibêje;

- Min xebroşka Huseynê Kurd got

Hecî Qedrî dibêje;

- Te got Huseynê Kurd, Nava min got pirt!

Hecî Qedrî dibêje;

- Navê te bi xêr?

Nûrî dibêje;

- Navê min Nûrî

Hecî Qedrî dibêje;

-Ey birayê Nûrî 

Tu merivekî cesûrî

Ew titûne an kamaşe te kiriye binê wî tûrî 

Ez nizanim tu ji Dêrxustî an ji Cinezûrî!

 

Li ser van qinûtikan, Nûrî dibêje;

- Nebe tu Hecî Qedrî bî?

Hecî Qedrî dibêje;

- Erê, Hecî Qedrî bi xwe me

Nûrî dibêje; 

- Hê li ser rê tu vî hunerî dikî, ku di cemaetê de be, xwedê dizanê hê çi hunerê te hene. 

Piştî hev nasdikin êdî bi hev re vedigerin, Hecî Qedrî diçe Huseynîk û Nûrî jî pişta stûyê xwe dixwrîne û berê xwe dide deşta Qetîn.

 

MESELOKA OSMANÊ MALA DÎNAN Û BÊRTIYAN

 

Berê Bêrtiyê ku ji aliyê serhedê dihatin, diçûn heta deşta Qetînê pezê xwe diçerandin, ji bo ku cih û warê wan ne diyar bûn qawirmeya ku ji bo xwarina zivistanê çêkirine birine mala Osmanê Mala Dînan.

 

Di destpêka demsala zivistanê de jinê Bêrtiyan diçin ku qawirma xwe bînin lê Osmanê Mala Dînan dibêje;

- Wele qawirme filan di mala me de tune qey zarokan xwariye.

Jinika Bêrtî dibêje; 

-Hayê bi min hayê

Îro kîloya goşt hatiye tûra kayê

Osmanê Mala Dînan hat û zikê xwe dayê

 

Jinika Bêrtî dibêje; 

-Heciyê Badînan û sofiyê Dadînan

Hemû qawirmê kirine stûyê Osmanê Mala Dînan

 

Gava jinik wisa dibêje, Osmanê Mala Dînan jî bi ser de vedigerîne û dibêje;

-Gur tê ji aliyê Dêrûnê

Goyê wî wek pella titûnê

Ew ê kû van neqlik û niqûtikan li min bike

Ez ê jê bistînim aliyê qûnê

 

...

 

 

HAFIZÊ FIRDEYSÎ

 

Hafizê Firdeysî bi eslê xwe ji gundê Huseynîkê ji Mala Hecerê bûn û ji Huseynîkê koçî Firdeys kirine.

 

Hafizê Firdeysî bi van gotinan li ser gundên Licê pêkenok digotin;

 

Qetîn di qûna gir da

Îban ji qetîn vir da

 

Mermerî tev fîsî ne

Fîsî tev hecî ne

Heciyê çov terpî ne

Hev di zargê de diqufilînin

Serê celikiyan dişkînin

 

Celikî şitilçî ne

Engulî aşê çêkirî ne

Çirê xwe ditefînin

Kerê û dehşê di serhev de diqelibînin

Mêvanan nahewînin

 

Hewrî pîvazçî ne

Şeqlatî qereçî ne

Huseynîkî bejî ne

Pîrikî ji tîna mirî ne

Kazoyî bîr vedayîne

Hezanî çûlagçî (Caw) ne

Firdeysî koçekçî ne

 

Kumlîçikê Licîyan

Kofîxwarê Tilîyan