Rewşa zimanê me, nemaze li bakur li ber çavan e. Ligel vê yekê, kêm be jî hişyariyeke di vî warî de çêbûye.

Di van çend salên dawî de der barê çêkirina hişmendiya zimanê kurdî de û xwedîderketina li zimên, xebat û lebat hene. Hindik be jî, tam ne bi dilê me be jî tevger û rêxistin di vî warî de çêbûne. Hewce ye em vê rastiyê jî bibînin û li ber çavan bigirin. Lê min navê ku ez li ser naverok û armanca van xebatan rawestim.

Her wiha, ne ji niha ve ye ku tê gotin du aliyê vê rewşa kanbax a zimanê me heye. Bi ya min tespît rast e û di cih de ye. Heta ku mirov bi awayekî rast teşxîsa rewşê neke, sedem û faktorên wê diyar neke, mirov nikare ji rewşa heyî re çare jî bibîne. Çimkî teşxîs nîvî çareseriyê ye.Belê, me got ku du aliyên vê rewşa heyî ya ku em jê ne xweş û razî ne, hene. Yek jê bişaftin (asîmilasyon) û ya din jî xwebişaftin (otoasîmilasyon) e. Bi zimanê xwe em dişên di şûna wan her du têgehan de ku min ew di nav kevanê de dan, kurdiya wan bi kar bînin. Îcar herçî bişaftin e, kî dike û ji ber çi dike, tê zanîn, ji lew re ez hewce pê nabînim ku bi kurtî be jî li ser wê rawestim, raman û nêrînên xwe aşkera bikim. Me got tê zanîn kî dike û ji ber çi dike.

Lê xwebişaftin! Bersiva vê pirsê pir girîng e, heta kilîta çareserkirina gelş û pirsgirêkê ye.Em kurt lê bixin û bibêjin, em nikarin bibêjin ku faktora sereke ya vê rewşa qewimî, tenê û bi tenê siyaseta bişaftinê ya dewletê ye. Gelo em jî, hema hinek be jî, bi hemdê xwe kêfa xwe ji vê rewşa heyî re naynin, serî li riya hêsan û rihet nadin; ne riya zor û dijwar lê belê ya "xweş" ji xwe re hilnabijêrinşKes, komik, sazî yan jî rêxistin û partî digel di daxuyanî û helwestên xwe de diyar dikin ku ziman pir girîng e jî, lê dîsan di kardariyê (pratîkê) de bi piranî ne bi zimanê xwe, lê bi zimanê serdest kar û barên xwe, xebat û lebatên xwe, têkoşîn û micadeleya xwe dikin.

Giraniya weşanên me, çi dîtbarî çi jî nivîskî , ma ne bi zimanê serdest eş Ma bi qasî ku rewşenbîr, siyasetkar, hunermend, nivîskar û pêşengên vî gelî pûte û girîngiyê didin zimanê serdest, didin zimanê xwe yê birîndar, tendedîtî û derbexwarî.

Ma ji sedî çendî me yên ku bi zimanê serdest perwerde bûye, bûye xwendewar, di jiyana xwe di ya her warî de zimanê xwe bi kar tîneşLigel ku navên zarokên me li gorî berê, zêde bûbe bi kurdî jî, ma em di navbera wan û dapîr û bapîrên wan de, kal û pîrên wan de nebûne wergêr (tercûman)ş Xwendeyekî kurd, gelo dikare bibêje ku ew ji kesekî kurd ê nexwende bêhtir serdest û serwerê zimanê xwe ye. Çendî hejmara kesên ku bi kurdî dinivîsin zêde bûbe jî, berevajiyê vê zarokên me ku ew dahatû ayendeya me ne, bêhtir hînî zimanê tirkî nabin, ma zêdetir zimanê wan ê "dayikê" nabe tirkîş!Gelo li bakur tevgera kurdî ne bi zimanê serdest lê bi zimanê xwe yê kurdî dest bi xebat û têkoşîna xwe bikira, ango zimanê tevger, rêxistin û partiyên di me bi kurdî bûya, dê ev rewş ev çend xerab û kanbax bûyaş Ma di vê rewşê de gunehê îdeolojiya çepîtiya seqet û kulek nîn eş Heqeten em çi qas neteweperwer inş Ma heta me ji devê kesên xwe yên herî karbidest û rayedar nebihîst ku ziman ne ew qas girîng e, ji ber ku ew navgîn û amûr eş Ku digotin ya herî girîng ked, maf û azadî û hwd. e, tiştên din piştî şoreşê ye…. Heta radeyekê em bipejirînin ku ev rast e, ma em dikarin kêşe û arîşeya xwe ya zimên biavêjin paş û çareseriya vê taloq bikin? Derengmayîn, ma nabe derbeyeke kujendeş A rast pirs pir in û mirov dikare dirêj jî bike. Lê heta mirov ji xwe baş nepirse, ne gengaz e mirov bigihîje bersivên rast û nikare rewşa heyî berevajî bike. Halê hazir, tiştê ku mirov dide fikirandin û dike ku mirov zêde aciz û zivêr bibe, bi ya min mijara xwebişaftinê ye.

Eger em dixwazin û eger em cidî ne, werin em pêşî tedbîran ji vê rewşê re bibînin. Heta em vê yekê ji riya wê averê nekin, em dê di vê rewşê de nikaribin bi bişaftinê (asîmilasyonê) re serî bikine der. Em ji xwe dest pê bikin, em nehêlin ku ev ziman bibe zimanê nexwende û kesên gundewar ên kurd, nebe zimanê kalik û pîrikê, em xwe nekin rewşeke wisan ku ev ziman bi me re biqede. Ev emanetekî dêrin e, em xiyanet bi emanet re nekin û nebin kujerê vî zimanî. Ziman ne tenê amûr û navgîna axaftinê ye. Ziman çand e, huner e, muzîk e, dîrok e, raborî ye, şêwegirtina derûnî ya cemawer e… Bi gorî gotina şairê me ye hêja û hêgin Rojen Barnas, pasaporta me ye ku di devê me de ye.

Pênas û zanava me ye ku me ji gel û neteweyên din cuda dike. Bi gotina nemir Celadet Bedirxan Zimanê me şertê heyînê yê pêşîn e ji bo me.Ji bo ku em mijarê dirêj nekin û ji riya xwe averê nebin, em gotinên encama vê nivîsarê bibêjin. Gerek ji du aliyan ve têkoşîna me tim li dar be: Divê yek li dijî polîtîkaya asîmilasyonê ya dewletê be û ji dewletê jî bê xwestin ku ew rîayetî qanûnên navnetewiyî bike, ku bi xwe îmzekiroxê wan peymanan e, pêwîstiya wan pêk bîne û rê li ber zimanê kurdî veke. Di çarçoveya peyman û qanûnên navneteweyî de ku Tirkiye bi xwe jî terefê wan e, tê bikoşe û jê bixwaze ku di zûtirîn demê de berpirsî û teahûdên xwe bîne cih. Li aliyê din divê xebat bê meşandin ku qadên jiyanê yên vî zimanî bên berfirehkirin. War û qad çi qas mezin be, berbelavbûna zimên jî pê re ew çend mezin dibe. Her wiha di vê ji bîra me neçe ku heta statuyeke îdarî yan jî siyasî çêne be, xetere ango metirsî ji holê ranabe.Xebata me ya din jî divê ku berê wê li me bi xwe be. Çawan tiştên ku em ji dewletê dixwazin hene, her wisan ji me bi xwe jî hene. Serê pêşîn divê ku em li xwe, li aîdiyeta xwe vegerin û lêborîna xwe ji zimanê xwe bixwazin.

Ji ber ku me ew bi mirinê re rû bi rû hiştiye, em lê nebûne xwedî. Em çi qas lê bibin xwedî, em çi qas pê bipeyîvin, binivîsin, pê bifikirin û biramin, em çi qas pê çalakiyan bikin û berheman hilberînin, em çi qas wê ji xwe re bikin xwemalî dê ew qas zû dawî li xwebişaftinê were. Serî em in. Em çi qas dixwazin ji vê rewşê bifilitin, rizagar û xelas bibin, em çi qas di mijara daxwaz û têkoşîna xwe de rast û jidil inş Biryardayîn têrnake, xwedîderketina li biryarê girîng e, ji ber a ku encamder e, ev e.