Niha li Amedê di bin banê her şaredariyê de herî kêm saziyeke çand û hunerê heye. Di van saziyan de xebatên muzîk, şano, sînema, wêne û perwedehiyê tên kirin. Bi deh hezaran ciwan û zarok beşdarî van xebatan dibin. Ji xeynî van navendan, çend sal berê “malên gel” jî hatin avakirin û niha li her taxê malên gel hene. Ew jî bêtir li ser perwerdehiyê(ji bo ezmûnan, malên ji bo piştgiriya perwerdehiyê) xebatên xwe didomînin. Hejmara zarok û ciwanan her roj jî pirtir dibe li wan deran. Heta vê derê pir xweş û baş. Divê em karibin rastiyê bibînin û xwe û xebatên xwe rexne bikin. Dema ku em li rewşa wan navend û malan dinihêrin: Mixabin, sed mixabin ku ev sazî û mal jî weke ‘dewletê’ zarok û ciwanên me asîmile dikin. Wan ji çanda kurdewar dûr dixin û xebatên xwe bi kurdî nakin. Zimanê wan saziyan, ji sedî nod bi tirkî ye. Xebatên xwe yên muzîk, şano, sînema, wêne û perwerdehiyê bi tirkî dikin û têkiliyên navbera wan jî bi tirkî ne. Mirov dikeve şikê, gelo ev sazî, saziyên kurdan in? Şaşî ji serî dest pê dike. Dema ku rêvebirên wan deran hildibijêrin, qet guh nadin zimên. Rêvebirên wan navendan jî, ji hêla şaredariyan ve tên hilbijartin û tu kes ji wan napirse, hûn bi kurdî dijîn an na, hûn ê çand û hunera me, bi kîjan zimanî hînî zarok û ciwanên me bikin? Divê êdî kesên ku doza kurdî dikin, teqez li dijî vê yekê derkevin û li ser vê mijarê bisekinin. Şaredarên me, divê ji bona ku ev sazî bibin kurdewar, bêyî ku dem derbas bibe, gav biavêjin û dema ku ji bo wan deran rêvebir hilbijêrin, xala yekemîn zanîn û bikaranîna zimên be.

Ji ber ku di warê asimilasyonê de polîtikayeke me û ‘saziyeke’ me tune ye, em di vî warî de belawela ne û xebatên bi rêk û pêk nakin. Rêxistinên me jî, di vî warî de pir rehet tevdigerin û zimên ji ser guhê xwe re diavêjin. Heta niha tu navendeke me jî, li dijî asilmilasyonê tevnegeriyaye û li ser vê mijarê, xebatek nekiriye. Divê ev navend, xizmetê ji asîmilasyonê re nekin; li hemberî asîmilasyonê bisekinin û bi çand û hunera kurdî, vê rewşa xeternak berovajî bikin. Karê wan divê ev be; lê ew niha asîmilasyonê kûrtir dikin. Weke mînak, saziya me ya bi navê ‘Selîs’, du sal berê dayikên me yên ku bi tirkî nizanin, civandibûn û ew hînî tirkî dikirin! Kovarên ku saziyên me derdixin bi tirkî ne. Van demên dawî şaredariya me, pirtûkxaneya bi navê Mehmed Uzun vekir. Deh hezar pirtûk tê de hene; lê dema ku em diherin, li wan pirtûkan dinihêrin, hejmara pirtûkên kurdî ji ‘du sedî’ derbas nabe! Qey pirtûkên kurdî ew qas in! Rewşenbîrên ku li Amedê ne, hûn li ku ne!? Xemxurên kurdî hûn li ku ne!? Hûn çima destûr didin van tiştan? Qey em tune ne!? Eger di vî warî de xebat bên meşandin û navendên çand û hunerê û saziyên me yên din xebatên xwe bi kurdî bikin û têkiliyên xwe bi kurdî deynin ez bawer dikim ku wê li Amedê guherînên pir mezin çêbin.

Em çi bikin? Niha li Amedê her kes, li her kesî dinihêre; lê tu kes li rewşê nanihêre û destê xwe naxe bin vî barî. Em van navendan çawa biguherînin, em çi bikin di warê asîmilasyonê de, çima polîtikayeke me tune ye? Di serî de bar dikeve ser milê TZP’yê, divê TZP, ji bo ku polîtikayeke me ya asîmilasyonê çêbe, têkeve nav tevgerê, bi saziyan re têkeve dîalogê û xebateke bi vî rengî bimeşîne û di barê asîmilasyonê de, polîtîkayekê çêke û sazî yan jî beşekê ava bike da ku li dijî asîmilasyonê bi rêk û pêk bixebite. Enstitûya Amedê û ya Stenbolê divê bêdeng nemînin. Tenê divê li ser xebatên ziman û wêjeyê nesekinin. Şaredarên Amedê, divê êdî di vî warî de helwesta xwe zelaltir bikin. Xemxurên kurdî divê bêdeng nemînin, derkevin herin wan saziyan û berteka xwe nîşan bidin. Dengê xwe bilind bikin! Da ku bi wan bertekan em ber bi polîtîkayekê ve herin.

Divê em ji wan kesan bipirsin.”Hûn çand û hunera kê hînî kê dikin! Kê hûn anîn van deran! Hûn çima zimanê vî gelî nizanin, ma hûn bawer dikin ku, em ê êdî dengê xwe nekin ji we re! Sedema vê bêhişiyê çi ye? Ji bo kê dixebitin hûn?” Berê herkesî li Amedê ye. Bajar û navçe û şaredariyên li der û dorê li Amedê dinihêrin. Lê Amed li ku dinihêre? Heta ku em berê vî bajarî nedin Kurdî, ev bajar xelas nabe! Li bajarê ku em nikaribin tê de bi zimanê xwe bijîn, li bajarê ku asîmilasyon pêl bi pêl mezin dibe, em ê çawa bihewin, em ê çawa karibin jê re bibêjin “bajarê me”, rewş bêtir bi xeternakiyê ve dihere, em ê çawa berovajî bikin vê rewşê? Ma ev karekî hêsan e? Ma tenê Amed! Em niha qala Amedê dikin; lê ev tiştên ku hatine rêzkirin di gelek bajar, navçe û navendên me de hene.

Şaredarên me di her axaftina xwe de qala vê mijarê dikin; lê dema ku em li xebatên wan dinihêrin, tiştekî berbiçav nabînin. Di warê birêvebirina fermî ya di şarederiyê de, dibe ku em niha nikaribin kurdî bi kar bînin; lê li navendên çand û henurê û li malên gel ev pirsgirêk tune ne, li malên gel û li wan navendan, mirov dikare xebatên xwe bi kurdî bike. Nayê kirin! Kes ji we re nabêje fermiyetê niha biguherînin; ji xeynî fermiyetê zimanê xebatên xwe, bi taybetî xebatên navêndên çandan, malên gel bikin kurdî. Bila rêvebirên wan deran kurdewar bin. Dewlet mudahaleyê vê rewşê nake. Gotin divê êdî bibe pêkanîn.

Rêvebirên me yên ku di saziyên çand û hunerê de dixebitin, mixabin di warê hişmendiya kurdî de, pir qels in. Rêvebirê ku çand û hunera gelekî re eleqedar e, divê berî her tiştî zimanê wî gelî zanibe û bi wî zimanî biaxive, bixebite. Lê rêvebirên wan navendan, mixabin zimanê vî gelî nizanin, yên ku zanin jî, ji ber ku di warê hişmendiyê de xewar in, wî zimanî bi kar naynin.Helbet di warê fermî de divê kurdî bibe zimanê perwerdehiyê ku karibe pêş bikeve. Jixwe em ji bo vê yekê têdikoşin. Lê em dewletê bidin aliyekî û em li ser xwe û kirinên xwe bifikirin. Em li benda kê ne?

Navenda Çand û Hunerê ya Cegerxwîn û Akademiya Siyasetê

Li Amedê navendeke pir mezin ya çand û hunerê wê di demeke nêzîk de bikeve xizmeta gel. Navê wê derê “Navenda Çand û Hunerê Ya Cegerxwîn” danîn; lê dewletê ‘Cegerxwîn’ qebûl nekir. Em dîsa jî bibêjin Cegerxwîn ji wê derê re. Li herêmê yekemîn car e ku navendeke wiha mezin ava dibe. Gelo wê zimanê wê derê bibe kurdî? Wê rêvebirên wê derê xebatên xwe bi kurdî bikin an na? Şaredariya Kayapinarê dema ku rêvebiran hilbijêre, wê kurdî di ser guhê xwe re bavêje an na? Niha em bersiva van pirsan nizanin; lê em ê herin bi çavê serê xwe bibînin. Ji xwe herêma ku, ew navend lê hatiye çêkirin ji sedî heştê asîmile bûye; eger ev navend jî wan asîmile bike, kurdî wê li wê taxê bipelçiqe! Divê haya serokê şaredariya Kayapinarê birêz Zilkîf KARATEKIN ji vêya hebe. Di bin banê navenda Cegerxwîn de bobelat e ku xebat bi tirkî bên kirin! Van rojan qala ‘Aqedemiya Siyasetê’ jî tê kirin. Gelo em ê zimanê wê bikin tirkî, yan em ê bibêjin bes e, em ê êdî bi zimanê xwe yê ku me ew(xwe) îhmal kiriye, siyasetê bikin. Eger zimanê wê derê bibe tirkî, wê kurdî derbeyeke din jî bixwe! Û niha wisa xuya dike. Em bi destê xwe mala xwe xirab dikin, haya me ji bayê felekê tune ye!

NÇM û Asîmilasyon

Di warê çand û hunerê de saziya me ya herî mezin û xwedî dîrok NÇM ye. Her çiqas li NÇM’yê hin xebatên kurdî hatibin kirin jî, polîtikeyeke NÇM’yê ya li dijî asîmilasyonê tune ye, cihê ku herî pir asîmile bûye û asîmile dike jî NÇM ye. Li Amedê NÇM’yê xwe bi navê Dîcle-firat bi ava kiriye. Herin li wê derê rojekê bimînin, hûn ê asîmilasyonê bi çavê serê xwe bibînin. Têkîlî bi tirkî ne. Cîvînên xwe bi tirkî çêdikin. Her çiqas demên dawî, hin biryar hatibin girtin û civîn bi kurdî dest pê bikin jî, piştre civîn vedigerin tirkî. Hişmendiya axaftina zimên li wan deran kêm e. Gelek xebatên şano, wêne, muzîk û beşên din, hin jî bi tirkî tên kirin. Ji ber vê yekê ye ku kesên kurdewar ji wan deran aciz in. Em, divê vê rastiyê bibînin. Mixabin ew sazî ,çand û hunera kurdî bi zimanê tirkî dide.(li gelek ciyan) Ev bi xwe jî nakokiyeke pir kûr e. Şanogerên wan, şanoyên bi kurdî çêdikin, lê dema ku hûn derbasî pişt dikê dibin, dibînin ku tev bi tirkî dipeyvin. Jiyana xwe jî bi temamî tirkî dijîn û têkiliyên wan bi tirkî ne. Gelek hunermedên ku girêdayê wê derê ne, bi kurdî distrên; lê bi tirkî dipeyvin, dijîn. Her çiqas rexneyên pir giran hatibin kirin jî, hin jî li NÇM’yan guherîn çênebûne. Ji ber ku NÇM beriya saziyên din hatiye avakirin, divî warî de pêşkêşiya asîmilasyonê wê kiriye. Ev sazî, yên me ne û divê ne di vî halî de bin. Divê ev sazî, teqez dev ji asîmilasyon û xweasilmilasyonê berde û ji bo saziyên din yê çand û hunerê bibe mînak. Bes e, Em êdî xwe nexapînin!

Bahoz BARAN